Afrika artık ‘Mösyö’yü istemiyor

Mali, Gine, Sudan, Burkina Faso ve Çad’da 2020’den bu yana ardı ardına gerçekleşen darbeler sonrasında Nijer’de 26 Temmuz günü meydana gelen darbeyle, Sahel bölgesi askeri yönetimlerin hükümranlığına geçti.

Domino etkisi ile peş peşe gerçekleşen darbeler neticesinde, iktidara gelen yönetimler, bölgede bulunduğu süre boyunca Sahel’in istikrarı adına faydası dokunmamış Batı’yla yüzleşme yoluna gitti.

Siyasi dengeler altüst olurken, sömürge düzeninin bozulmasıyla Batı’nın hayat damarları bir bir koptu.

Terörle mücadele kapsamında bölgede askeri bulunan başta Fransa olmak üzere Batı güçleri çekilmek zorunda kalırken, Rusya merkezli güçler, darbe yönetimleri ile yakın ilişkiler kurdu.

FRANSA KENDİ SONUNU HAZIRLADI

Kıta için stratejik öneme sahip Sahel Kuşağı 2020’den bu yana sürekli olarak darbelerle gündeme gelen bir bölge. Fransa, sömürgecilik döneminde Afrika’daki sömürgelerini daha kolay kontrol etmek için böl-parçala-yönet politikası uygulamıştı. Bu nedenle bölge devletleri sağlık bir siyasi sistem geleneği edinemediler. Ancak günümüzde, Fransa’nın sömürge anlayışıyla kurduğu çarpık düzen, kendisini kıtadan çıkmaya zorlayacak karşı bir ayaklanmayı tetikledi.

BARKHANE FİYASKOSU

Sahel’deki aktörlerde siyasi otoritenin sağlanamayışı, bölgede devlet altı terör yapılanmalarına hareket alanı sağladı. Fransa, sömürü düzenini güvence altına almak adına yıllarca süren askeri operasyonlar gerçekleştirse de istediği sonucu elde edemedi. 2014 yılından beri devam eden, terörle mücadele amacıyla başlatılan Barkhane Operasyonu, Paris yönetimine ciddi bir mali yük bindirdi. Fransa 2020’den itibaren bölgedeki askeri gücünü azaltırken 2021 yılında Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron bölgedeki Fransız askeri varlığının kademeli olarak azaltılacağını duyurdu. Fransız müttefiki hükümetlerin bir bir askeri yönetimler tarafından devrilmesi de bu sürecin bir neticesi olarak kabul edildi. Ve nitekim bölge aktörlerinde, Fransız etkisinin azalması sonucu ordu içinde anti Fransız simalar güç kazandı.

DENGELER SON 3 SENEDE DEĞİŞTİ

Fransa’nın sömürge döneminden beri siyasi ve ekonomik olarak başat aktör olduğu, iç ve dış işlerinde etkisini sürdürdüğü Afrika’nın Sahel bölgesinde son 3 senede dengeler değişti. France-Africa etkisinden kurtulmak isteyen bölge halklarının anti sömürgeci tepkisi, birçok ülkede köklü değişimleri tetikledi. Son olarak Nijer’de 26 Temmuz günü demokratik yollarla başa gelen ve Batı’nın Sahel’deki son müttefiki olarak kabul gören Muhammed Bazoum yönetimi, General Abdourahamane Tchiani öncülüğünde bir grup asker tarafından alaşağı edildi. Mali’den askerlerini çekmez zorunda kalan Fransa, buradaki güçlerini Nijer’deki askeri üsse kaydırmayı planlıyordu. Nijer, Sahel’deki sömürge karşıtı uyanışın son halkası oldu. Bu silsile, 2020’de Mali’deki askeri darbeyle başladı.

ÜST ÜSTE DARBELER

Eski Fransız sömürgesi Mali’de silahlı kuvvetlere mensup bir grup subay ilk kez 2020 ağustosunda iktidarı ele geçirerek Cumhurbaşkanı İbrahim Boubacar Keita’yı istifaya zorladı, parlamento ve hükümeti feshetti. Darbeyi gerçekleştiren Halkın Kurtuluşu Ulusal Konseyi’nin (CNSP) lideri Assimi Goita Cumhurbaşkanı ilan edildi. Çad’da 30 yıl süreyle cumhurbaşkanlığı koltuğunda oturan İdris Debi Nisan 2021’de ülkenin kuzeyinde isyancılarla savaşan askeri birlikleri ziyaret ettiği sırada çıkan çatışmada hayatını kaybetti. Ölümünün ardından Çad ordusu yönetimi ele geçirdi. Debi’nin oğlu General Muhammed İdris Debi geçici konsey kurarak cumhurbaşkanı oldu. Sudan’da, Ekim 2021’de bir grup subay, Başbakan Abdullah Hamdok ve hükümetine darbe yapıldı. Geçici hükümetin Başkanı ve darbecilerin lideri General Abdulfettah el-Burhan, hükümetin sivil kanadını görevden alarak hükümete el koydu. İlerleyen günlerde Hamduk görevine iade edildi. Ancak geçtiğimiz haftalarda paramiliter Hızlı Destek Güçleri isimli ordu içinde bir yapı ayaklandı. Yüzlerce kişinin öldüğü çatışmalar sürüyor.

Ortak noktaları Fransa

Bir diğer eski Fransız kolonisi Gine’de Özel Kuvvetler Komutanı Albay Mamady Doumbouya fakirlik ve yolsuzluğu gerekçe göstererek Eylül 2021’de Cumhurbaşkanı Alpha Conde’ye karşı darbe yaptı. Burkina Faso’da Ocak 2022’de terörist yapılanmalara karşı mücadelede başarısız olduğu gerekçesiyle Cumhurbaşkanı Roch Christian Kabore’ye Yarbay Paul-Henri Sandaogo Damiba tarafından darbe gerçekleştirildi. Ekim ayında ise Damiba’nın Fransa ile işbirliği yaptığı gerekçesiyle Yüzbaşı İbrahim Traore yönetime el koydu. Nijer’le birlikte 6 ülkede yaşanan darbenin ortak noktası, Fransa varlığından rahatsız olan taraftarların desteği ve ordu içindeki Fransa karşıtı yapılanmalar tarafından gerçekleştirilmesi oldu.